Uitzonderlijk hoogbegaafd: marching to a different drum
Alweer 5 jaar geleden schreef ik over hoe ik mijn (uitzonderlijke) hoogbegaafdheid heb ervaren als zowel vloek als zegen. Dat deze Open Kimono zoveel herkenning zou oproepen, was een verrassing. Mede daardoor hebben meer dan tweehonderd hoogbegaafden de weg gevonden naar het Your Evolving Self loopbaanassessment en in veel gevallen naar ander werk. Onder hen bevindt zich een opvallend hoog percentage uitzonderlijk hoogbegaafden, die overigens zeker niet allemaal een IQ-test in bezit hebben die dat aantoont.
Toch is het voor mij zonneklaar dát ze het zijn, omdat ze bepaalde hb-eigenschappen, o.a. beleving, snelheid, complexiteit, eenzaamheid en intensiteit, in een vorm vertonen die daarbij past. Het resoneert vanaf het eerste moment dat we elkaar spreken en niet zelden vraagt het om veel discipline om gesprekken tot 2 uur beperkt te houden. En dat terwijl juist deze mensen doorgaans verschrikkelijk snel verveeld zijn of afhaken wanneer iets ze niet boeit.
Om goed met mensen te kunnen werken, moet je ze kunnen oppikken waar ze zijn. Je moet kunnen aansluiten bij hun innerlijke belevingswereld, voordat je kunt gaan werken aan het vormgeven van een (school)loopbaan die hen echt past. Het aansluiten bij de belevingswereld van uitzonderlijk hoogbegaafden is alleen niet eenvoudig.
In deze blog ga ik, zonder te pretenderen volledig te zijn, een paar zelfreflecties en observaties delen, die je helpen om het verschil tussen hoogbegaafd en uitzonderlijk hoogbegaafd beter te begrijpen. Daarbij heb ik ingezoomd op de verschillen bij kinderen/jongeren, aangezien deze blog getriggerd werd door een studiedag bij Omnio (voltijds HB primair onderwijs) in Eindhoven over uitzonderlijke begaafdheid. Verwacht geen wetenschappelijke verhandeling, daarvoor kun je prima op andere plaatsen terecht. Een korte lijst met artikelen en boeken vind je onderaan de blog.
Marching to the beat of a different drum
To do something, act, or behave in a manner that does not conform to the standard, prevalent, or popular societal norm.
Waarom onderscheid maken belangrijk is
Je hoort nog wel eens het nobele idee dat ‘ieder kind bijzonder is’ en ‘ieder kind getalenteerd is’. Hoewel deze gedachte getuigt van respect voor diversiteit, kan ze leiden tot een onvermogen om écht in te spelen op wezenlijke verschillen tussen kinderen. Een kind met een IQ van 145+ heeft fundamenteel andere ontwikkelingsbehoeften dan een gemiddeld of zelfs ‘gewoon’ hoogbegaafd kind. Door deze verschillen niet te benoemen of weg te relativeren, uit ideologie, egalitair sentiment of angst voor elitisme, nemen we het risico dat kinderen met uitzonderlijke vermogens structureel tekort worden gedaan. Verschil benoemen, classificeren, is geen vorm van uitsluiting of discriminatie, maar juist een voorwaarde voor inclusiviteit.
Pas wanneer we scherp zien wie een kind echt is, los van onze verwachtingen en vooroordelen, en wat dat kind vervolgens nodig heeft, kunnen we daarop afstemmen. Gelijkschakeling uit goedbedoelde gelijkheidsidealen helpt niemand vooruit en zeker deze kinderen niet. Uiteraard geldt dat voor volwassenen net zo.
De paradox waar het de classificatie van hoogbegaafden en helemaal van uitzonderlijk hoogbegaafden betreft, die nu eenmaal onderling enorm van elkaar kunnen verschillen, is dat juist classificatie kan helpen om scherp te krijgen waar het individu ervan afwijkt. Dat je daarna het label loslaat is dan ook helemaal prima, maar liever niet daarvoor. Ik schreef hier al eerder over in de blog ‘Waarom uitkomen voor hoogbegaafdheid zo lastig is’.
Wie zich nog de Latijnse soortnamen van de biologieles herinnert, zal zich vast ook nog kunnen herinneren, dat er doorgaans een ‘L.’. achter stond. Die L. staat voor Linnaeus en deze quote van zijn hand onderstreept het belang van classificatie:
Het verschil tussen HB en UHB: een kwestie van kwantiteit Of kwaliteit?
Om het complex te maken: het is beide. In de populaire beeldvorming is hoogbegaafdheid een kwestie van 'slimmer zijn dan gemiddeld', puur een kwestie van intelligentie dus. Daarbij wordt een IQ van 130 vaak als ondergrens genomen. Bij IQ's van 145, 160 of zelfs 180+ is er dus zeker sprake van een kwantitatief hoger intelligentieniveau ten opzichte van de hoogbegaafde met een IQ van 130. In deze Nederlandstalige blog definieer ik overigens 130-144 als HB (hoogbegaafd) en 145+ als UHB (uitzonderlijk hoogbegaafd), al geef ik zelf de voorkeur aan de Amerikaanse indeling en terminologie van het IGC.
IQ 130: 2,3% van de bevolking (1 op de 44)
IQ 145: 0,1% (1 op de 1.000)
IQ 160: 0,001% (1 op de 10.000)
Bron: Exceptionally and Profoundly Gifted Students, Miraca Gross, 2004.
Voor Miraca Gross is het verschil tussen IQ 130 en 160 net zo groot als tussen IQ 100 (gemiddeld) en 130. En dat verschil is voelbaar. Zijnskenmerken spelen immers een minstens zo grote rol bij het bepalen van begaafdheid (zie: Bronnen en literatuur). Dat kan variëren van perfectionisme, een sterk rechtvaardigheidsgevoel tot aan de zogenaamde overexcitabilities. Dit zijn kwalitatieve verschillen ten opzichte van meer gemiddelde mensen.
Je zou kunnen verwachten dat het kwantitatieve onderscheid losstaat van het kwalitatieve. Dat de zijnskenmerken in iemand aanwezig kunnen zijn los van het absolute intelligentieniveau. Toch zie ik wel degelijk een relatie tussen de twee. The two usually go hand in hand. Met de kwantitatieve stijging van IQ neemt de kans op kwalitatief anders zijn toe. Nogmaals, dit is in mijn ervaring. We hebben hier niet te maken met exacte wetenschap, dus zie onderstaande 5 verschillen tussen HB en UHB vooral als richtinggevend, niet als absoluut geldend. Ik ga in deze blog met name in op:
Complexiteit van denken
Sociale ervaring: aansluiting vs. vervreemding
Autonomie en eigenaarschap
Intensiteit en beleving
Zelfbeeld en perfectionisme
1. Complexiteit van denken
Hoogbegaafd: Denkt snel, abstract, overzichtelijk. Vindt op school uitdaging in compacten en verrijken van reguliere leerstof of extra vakken en opdrachten.
Uitzonderlijk HB: Denkt systemisch, non-lineair, meta-reflectief. Stelt vragen als: "Waarom bestaan getallen?" of "Wat als tijd niet bestaat?"
UHB’ers hebben geen moeilijker opdrachten nodig, maar ruimte om te filosoferen, te ontwerpen, te onderzoeken. En vrijheid om leerroutes zelf te bepalen. Of hun loopbaanpad als volwassene.
Fotograaf onbekend. Is deze foto van jou, laat me dat dan graag weten. Dan neem ik je naam hier op of verwijder de foto. Bedankt!
Hun denken en preferred modes of learning wijken substantieel af van die van de HB’er. Denk aan een paardensprong in het schaken: de beweging is lineair en lateraal tegelijk. UHB’ers kunnen daardoor schijnbaar uit het niets met een bepaald inzicht komen. Vaak zonder dat ze direct kunnen uitleggen hoe ze daar gekomen zijn. Volstrekt logisch voor henzelf, niet te volgen voor een buitenstaander. Ook zie je nog wel eens een voorkeur voor Hurricane learning.
De non-lineariteit in denken, leren en ontwikkelen vind je ook terug in de gesprekken met uitzonderlijk hoogbegaafden. Die zijn voor een leek al snel ‘all over the place’ of zelfs chaotisch, maar kennen wel degelijk een onderliggende structuur. De associaties en zijpaden leiden niet af, ze zijn een wezenlijk onderdeel van het komen tot een conclusie, tot een punt van inzicht waarna alles ineens op zijn plek valt. Het zijn belangrijke oriëntatiepunten. De structuur van dergelijke gesprekken weerspiegelt zich bewust in deze blog. Vorm en inhoud komen zo bij elkaar en it gives you a taste of what we’re talking about.
Dit alles maakt het werken met uitzonderlijk hoogbegaafden zowel stimulerend als uitdagend, zowel een kunst als een kunde. Je zult van goeden huize moeten komen om je weg te vinden in de geest van een UHB’er, terwijl je tegelijkertijd het overzicht blijft houden én samen het gewenste doel bereikt. Het ontwerp van het YES-logo is dan ook geen toeval.
“Profoundly gifted people don’t just think faster.
They think in different dimensions.”
Enter The Mind Matrix
In haar uitstekende artikel ‘High, Exceptional & Profound Giftedness’ (zie: Bronnen en literatuur) beschrijft Jennifer Harvey Sallin hoe het individu in de hoogste niveaus van hoogbegaafdheid rijke mentale matrices creëert: "Hoogbegaafden staan erom bekend hun eigen complexe matrices te maken om grote hoeveelheden concrete informatie te begrijpen en een zeer rijke context te geven aan elke ervaring, gevoel, gedachte, relatie, idee of object."
Een Mind Matrix is een zelfgeconstrueerd netwerk van associaties, meta-links, analogieën, patronen en kaders, die een hoogbegaafde geest gebruikt om complexiteit te begrijpen, sprongen te maken en grote hoeveelheden informatie op een gestructureerde, onderling verbonden manier te verwerken. Hoe hoger het niveau van begaafdheid, hoe complexer, autonomer, meta-reflectiever en uitgebreider de matrix wordt.
Het onderkennen dat UHB ‘ers eigen Mind Matrices creëren en HB’ers niet of in veel minder complexe vorm, helpt ouders, leraren en begeleiders te begrijpen waarom het simpelweg geven van verrijkte taken en wat extra uitdaging niet voldoende is voor uitzonderlijk hoogbegaafden. Ze hebben matrixruimte, autonomie, metakaders en een bewuste omgeving nodig.
Een uitzonderlijk hoogbegaafde creëert al met al een unieke matrix ‘to make sense of the world’. Hier zul je op zijn minst bij moeten kunnen aansluiten, om goed te kunnen werken met UHB’er. Het werken met volwassen uitzonderlijk hoogbegaafden is hierdoor helemaal uitdagend, aangezien een Mind Matrix met de jaren steeds gedifferentieerder wordt. Dit heeft tot gevolg dat hoe ouder de UHB’er is, des te lastiger het wordt om deze te kunnen volgen in hun specifieke matrix.
2. Sociale ervaring: aansluiting vs. vervreemding
Hoogbegaafd: Voelt zich vaak speciaal, weet dat het niet gemiddeld is. Kan desondanks aansluiting vinden bij peers en leerkrachten/volwassenen.
Uitzonderlijk HB: Voelt zich fundamenteel anders. ‘Geland op de verkeerde planeet’ anders. Zelfs binnen HB-groepen of bij volwassenen is er vaak geen ontwikkelingsgelijke te vinden. En wanneer die er is, is het niet vanzelfsprekend dat de interessegebieden overlappen; iets wat wezenlijk is voor de UHB’er om tot een vriendschap te komen.
Een uitzonderlijk hoogbegaafd kind kan zich daardoor sociaal-emotioneel volledig terugtrekken, clownesk gedrag vertonen of zich overmatig en ten koste van zichzelf aanpassen. Voor UHB’ers zijn er nauwelijks échte peers. Wel scheelt het enorm wanneer ze om kunnen gaan met gelijken qua intensiteit en complexiteit. Al vinden ze maar één ‘Partial Peer’, dan kan dat de eenzaamheid dragelijk maken.
Juf Sofie (van de Waart) en Dirk Anton op bezoek bij ASML
Partnerkeuze als volwassene is uiteraard ook een uitdaging voor een UHB’er. Vind maar eens enigszins gelijke! Zoals Sofie van de Waart in een gezamenlijke interview op NPO1 zei: “de meest geschikte partner is er een waarmee je niet meer dan 10 IQ punten verschil hebt”. Dat zou betekenen dat de meeste UHB’ers veroordeeld zijn tot een leven alleen!
Vind maar eens een voor jou aantrekkelijke partner met een IQ van 150 bijvoorbeeld. Een partner waar je ook nog voldoende compatibiliteit mee hebt en aantrekkingskracht bij ervaart. Het maakt het vinden van de speld in de hooiberg een eenvoudige exercitie in vergelijking. Relaties laten slagen is op zich al moeilijk genoeg. UHB’ers zullen zich moeten bekwamen in meta-communicatie om überhaupt een kans te hebben op een liefdevolle, gelijkwaardige, wederkerige en stabiele relatie.
3. Autonomie en eigenaarschap
Hoogbegaafd: Functioneert goed met duidelijke kaders, mits er ruimte is voor uitdaging en invulling van het ‘hoe’. In overleg en met support valt doorgaans een goede werk- of onderwijsrelatie te realiseren.
Uitzonderlijk HB: Heeft een diepgewortelde behoefte aan autonomie. Volgt zelden instructie als het doel niet intrinsiek zinvol is. Trouw kunnen blijven aan zichzelf, aan een innerlijke stem, is een must, hoe irrationeel die stem voor de buitenwereld ook mag zijn.
Voor uitzonderlijk hoogbegaafde kinderen ligt ‘self directed learning’ dan ook het meeste voor de hand, al dan niet in de vorm van ‘home schooling’. Geef ze in elk geval eigenaarschap over het leerproces. Gebruik projectmatig en gepersonaliseerd leren en laat de jongere zelf leerdoelen én de bijbehorende evaluaties (!) mee vormgeven.
UHB’ers verenigen schijnbaar tegengestelde kwaliteiten in zichzelf. Het zijn én-én persoonlijkheden. Vol zelfvertrouwen en zelftwijfel tegelijk. Zeer mentaal en zeer intuïtief. Rationeel en spiritueel. Intellectueel en emotioneel. En vaak ook introvert én extravert. Ze houden van wetenschap, maar zien ook de inherente beperking van de wetenschappelijke methode. Voor HB’ers geldt dit laatste minder vaak, die kunnen zich daar nog wel eens op blind staren.
Opvallend is dat de vele UHB’ers die ik sinds 2019 gesproken heb, allemaal hun grote reserves hadden ten aanzien van het Coronabeleid. Slechts een enkeling heeft de mRNA-spuit laten zetten en dan nog onder druk van werkgever of familie. Voor mij is dit vooral een uitdrukking van hun enorme behoefte aan autonomie. Een systeem dat ze onder druk zet om iets te doen, zeker wanneer de onderbouwing in hun ogen tekort schiet, triggert extreme existentiële weerstand. Of zoals één van hen me toevertrouwde: “Alles in me schreeuwde: DOE HET NIET!!”
Concessies en compromissen zijn nodig in het leven, maar juist bij deze groep kunnen ze beschadigend werken of zelfs traumatiseren. Handle with care! is dan ook het devies. Bewust aandacht besteden aan waar ze wel en waar ze geen concessies aan kunnen of willen doen, is een essentieel onderdeel van het komen tot succesvol zelfmanagement van UHB’ers.
4. Intensiteit en beleving
Hoogbegaafd: Kan intens zijn, maar zelfregulatie en executieve functies zijn zeker aan te leren dan wel te ontwikkelen. Potentieel overexcitable. maar er zit wel een einde aan.
Uitzonderlijk HB: Ervaart de wereld als overweldigend. Is hypergevoelig voor zintuiglijke, emotionele en morele prikkels. Kan lijden aan 'existentiële overprikkeling'. Overexcitable meets Insatiable. Het is nooit klaar, nooit af, nooit genoeg. Altijd weer door. Altijd weer meer.
Vanuit een prikkelarme ruimte kan een uitzonderlijk hoogbegaafd kind leren omgaan met zijn intense binnenwereld. Geef woorden aan gevoelens, bied existentiële literatuur en filosofie aan. Hou deze kinderen ook goed in het oog waar het aankomt op zelfmoordgedachten. Zeker wanneer de hormonale uitdagingen van de puberteit de intense beleving gaat versterken of vervormen, kan dit gaan spelen.
Filmposter ‘Everything Everywhere All at once’, Dan Kwan & Daniel Scheinert, 2022.
UHB’ers kennen een zeer groot en expansief bewustzijn dat gevangen zit in een klein 3D lichaam in 4D tijd. Big feelings. Big everything. En zie dat maar eens geïntegreerd te krijgen. Ze zijn zich bovendien bewust van het enorme potentieel dat ze hebben. Het is er. Altijd. Het roept je. En het frustreert je immens, want binnen de dimensionele gevangenis kan dat potentieel maar zeer beperkt worden omgezet in aards resultaat. Iedere keuze die je maakt houdt een verlies van potentieel in.
Het grote bewustzijn van UHB’ers zie ook terug in hun continu tegelijkertijd waarnemen en deelnemen/handelen. HB’ers zitten doorgaans in een van de twee modussen, waarbij ze wel in staat zijn te schakelen tussen de twee. Vandaar: Everything Everywhere All At Once.
Dat een dergelijke extreme intensiteit zijn sporen achterlaat, is niet verwonderlijk. Het leven wordt op zo’n fundamenteel andere manier ervaren dan door gemiddelde mensen, dat de verbinding met de consensusrealiteit verbroken kan worden. Dit draagt bij aan het gevoel op verkeerde planeet geland te zijn, meer nog dan in verkeerde gezin, land of tijd. Een UHB’er kan zich ‘alien’ gaan voelen en dan ligt psychiatrie ligt op de loer. De scheidslijn tussen gek en geniaal kan dan verdwijnen en dan is professionele hulp op zijn plaats.
“Gek en Geniaal zijn twee verdiepingen van hetzelfde gebouw.
Ge zult beide bewandeld moeten hebben, om het verschil te begrijpen.”
Your Evolved Self, © Lucas Taevernier
5. Zelfbeeld en perfectionisme
Hoogbegaafd: Ervaart bij succes bekwaamheid en voldoening. Dit werkt als een zelf-validerende spiegel. Perfectionisme kan met coaching getemperd worden.
Uitzonderlijk HB: Heeft een fundamentele twijfel aan zichzelf, is zelden of nooit tevreden en zeker niet voor langere tijd. Weet dat het anders is, maar niet wat dan wel en waarom dat zo is. Kan lijden aan imposter syndrome of zelfs nihilisme (“wat voor zin heeft dit alles”, “wat voor zin heeft mijn bestaan eigenlijk”).
Het UHB kind heeft vooral behoefte aan validerende en procesgerichte feedback. Laat hen zelf betekenis geven aan leren. Wees uiterst voorzichtig met vergelijken of labelen. De kans dat een uitzonderlijk begaafd en daarmee uitzonderlijk complex individu zichzelf in volle omvang leert zien via terugspiegeling door de buitenwereld, is gering. Dit faciliteren, is een essentieel onderdeel van het werken met UHB’ers. Net zoals hen helpen hun creaties de wereld in te brengen, want daarmee kunnen ze zichzelf het beste leren ‘waarnemen’.
De wezensvreemdheid die zo vaak door uitzonderlijk begaafden wordt ervaren, lijkt te komen vanuit een verbondenheid tot de wereld van het creatief potentieel, de wereld van emanatie. Aziluth volgens de Kabbalah. Het is een wereld van intentie, van potentieel dat met iedere verdichtingsstap richting aardse manifestatie iets verliest van de puurheid van de oorspronkelijke gedachte.
Dit maakt het leven zelf, ook wanneer er op het oog niets dramatisch gebeurt, vaak een pijnlijke ervaring voor UHB’ers, aangezien zij zo zijn afgestemd op de perfectie van de oorsprong. De beschrijving ‘een spiritueel wezen met een aardse ervaring’ resoneert niet voor niets bij vele UHB’ers.
Cover van Paradise Lost - John Milton van SimonandSchuster.com.
“De imperfectie van het aardse bestaan is voor veel uitzonderlijk hoogbegaafden existentieel pijnlijk.
Dit is geen kleinzerigheid, aanstellerij of luxe probleem,
maar een serieus te nemen gevolg van het afgestemd zijn op een hogere, perfecte wereld.”
taxonomy reloaded: the 7th level
Bron: Taxonomie van Bloom, SLO.nl.
De Taxonomie van Bloom is binnen het onderwijs een methode om leerdoelen en leervaardigheden in categorieën in te delen, zodanig dat de meetbaarheid van deze doelen wordt vereenvoudigd. Leervaardigheden worden hierbij ingedeeld van lagere naar hogere orde. Deze taxonomie is zeer helpend, ook voor hoogbegaafden. Voor uitzonderlijk hoogbegaafden schiet het evenwel tekort, er hoort gezien al het bovenstaande nog een andere leervaardigheid bij:
7. Integratie (of belichaming): bewuste zelfactualisatie door leren
De oorspronkelijke taxonomie van Bloom culmineert in Creëren, het genereren van nieuwe ideeën, producten of patronen op basis van eerder begrip. Maar voor hoogbegaafde mensen is zo’n creatie geen eindpunt, maar een informerende stepping stone. Ze ervaren elke creatie als feedback in het overkoepelende systeem van hun Zelf.
Ze leren zo niet alleen over de wereld, maar ook over de architectuur van hun eigen bewustzijn. Dit recursieve bewustzijn vraagt om een zevende categorie binnen de Taxonomie: Integratie (of Belichaming dan wel Meta-Zelfreflectie). Integratie verwijst naar de bewuste integratie van kennis, ervaring en creatieve output in de evoluerende identiteit van de leerling. Het gaat om een bewuste synthese tussen cognitie, emotie, intuïtie en lichamelijkheid: it is to ‘learn’ yourself whole.
The Evolved Self, © Dirk Anton van Mulligen, 2025.
Waar Creëren volgens de Taxonomie van Bloom inzicht externaliseert, internaliseert Integratie vervolgens de creatie, waardoor ervaring wordt omgezet in wijsheid, in belichaamd weten. Het valideert de UHB’er als een uitgebreid veld van bewustzijn dat tijdelijk fysiek verankerd is; in staat om denken, voelen en handelen op één lijn te brengen binnen een samenhangend, levend systeem. Zo wordt Integratie de zelfreflectieve kroon op Blooms hiërarchie: leren niet alleen om te weten of te maken, maar ook om te evolueren.
Dat Integratie lastig meetbaar is, maakt het natuurlijk niet eenvoudig om te operationaliseren in het onderwijs. Maar dat is geen reden om er niet mee aan de slag te gaan, lastig wil niet zeggen onmogelijk. Integratie is zeer individueel, zeer intiem. Het voelt aan als de bevrijding van de beperkingen van het aardse bestaan, terwijl je tegelijkertijd voluit en met graagte in het hier en nu bent. Hungry for more!
“The highly and profoundly gifted do not merely march to the beat of a different drum, they hear the drum itself differently. Where others move to rhythm, they listen for resonance; they sense the pulse beneath the audible, the silence between the strikes.
For them, life is not a parade to join but a highly personal symphony to compose while going through life. Each step carries echoes of unseen harmonies, intellectual, emotional & spiritual, that call them both inward and outward at once. They live in shifting time signatures, aware of patterns others do not perceive, moved by questions that have no apparent cadence.
To the world, their rhythm may seem restless or strange. To them, conformity sounds like silence, torture or even death. And yet, when they find another who hears that same unearthly measure, their steps align. Not in uniformity, but in shared wonder. Then the music of existence reveals itself: wild, intricate, beautiful and achingly true. Suddenly the meaning of life becomes crystal clear.”
— The March of the HIghly and Profoundly Gifted by Dirk Anton van Mulligen, 2025.
Tot slot
Terug naar het dagelijks leven, terug naar de realiteit😉. Hopelijk heb je meer zicht gekregen op wat het betekent om uitzonderlijk hoogbegaafd te zijn en waarin dat verschilt van meer gemiddelde begaafdheid. Het kan je helpen om UHB’ers te signaleren wanneer een IQ-test ontbreekt. Ook begrijp je hopelijk het belang van classificeren en van tegelijkertijd de classificatie slechts als richtlijn te gebruiken, niet als hokje. Het klinkt paradoxaal en dat moet ook. Het is bij uitstek wat past bij de paradoxale persoonlijkheid van uitzonderlijk hoogbegaafden.
Om effectief te kunnen werken met UHB’ers, moet een leraar of coach in staat zijn om hun mentale matrix te betreden. Om de unieke cognitieve architectuur waarmee die persoon de wereld ervaart, te voelen, in kaart te brengen en te navigeren. Als je hen benadert met een lineaire of standaardmethode, mis je de ingang en zullen ze zich ongezien, onbegrepen of zelfs vervreemd voelen. Hun Mind Matrix betreden, betekent je eigen cognitieve voorkeuren lang genoeg opschorten om die van hen te kunnen betreden: luisteren naar de logica achter schijnbare verbanden, de structuur van hun redenering traceren in plaats van de inhoud. Alleen vanuit die interne logica kan authentieke verbinding en groei beginnen.
In essentie gaat het bij het lesgeven of coachen van uitzonderlijk begaafde mensen niet om hen van hun complexiteit weg te leiden, maar om hen daarin te ontmoeten en vervolgens samen naar nieuwe inzichten, vaardigheden of richtingen te bewegen. Zoals elke ervaren gids weet: je kunt iemand geen nieuw pad wijzen, voordat je ontdekt hebt waar hij of zij zich bevindt. Waarbij Integratie de uiteindelijke bestemming is.
In aanvulling hierop kunnen deze praktische handvatten voor het werken met uitzonderlijk hoogbegaafden je helpen:
Cover van het boek ‘Een wonderkind of een total loss’ van Willem Frederik Hermans, 1967.
(H)Erken het kwalitatieve verschil
Behandel uitzonderlijke hoogbegaafdheid niet als meer van hetzelfde. Deze individuen hebben andere ecosystemen nodig, niet alleen uitdagender opgaven.Normaliseer asynchrone ontwikkeling
Een 14-jarige met het intellect van een promovendus en de emotieregulatie van een 10-jarige is niet ‘onvolwassen’ of ‘raar’, maar bevindt zich in een ontwikkelingssplit. Beide kanten moeten geadresseerd en ondersteund worden, zodat ze op termijn bij elkaar kunnen komen. Hou de lange termijn ontwikkelingsboog voor ogen. Heb geduld, vooral ook als ouder.Zet psychologische veiligheid voorop
UHB’ers hebben ruimten nodig waar existentiële vragen, intensiteit, extreme gevoeligheid en non-conformisme normaal zijn. Zonder deze ruimten kan een wonderkind zomaar in een total loss veranderen en dat is wat voorkomen moet worden.Herdefinieer succes
Voor hoogbegaafden kan succes gelijk staan aan het leveren van bijzondere prestaties. Voor uitzonderlijk hoogbegaafden kan het evenwel gelijkstaan aan integratie: het leren leven met de eigen intensiteit zonder op te branden of te verdwijnen in het niets.Vind een geschikte mentor
Uitzonderlijk hoogbegaafden hebben behoefte aan contact met anderen waarmee het resoneert: mensen die in voldoende mate kunnen denken, voelen en verbeelden op hun niveau. Wanneer zo iemand, zo’n Partial Peer, ook nog eens een paar stappen verder is voor wat betreft de integratie van hún Zelf, is het een ideale mentor. Meer dan een leraar is dát waar UHB’ers behoefte aan hebben. Eén zo’n mentor kan meer betekenen, dan jaren therapie dat kunnen. Een haalbaar en herkenbaar voorbeeld waar ze zich aan kunnen optrekken.
Tot besluit nog een verzoek van mijn kant: tijdens het schrijven van deze blog heb ik nog veel meer materiaal geproduceerd, dat ik in andere blogs aan bod wil laten komen. Graag hoor ik van je waar je als eerste meer over zou willen weten:
de Mind Matrix,
‘Integratie’ als 7e niveau boven de Taxonomie van Bloom of
of je zelf hoogbegaafd moet zijn om te kunnen werken met UHB’ers.
Alvast bedankt!
Dirk Anton van Mulligen
© Oktober 2025, alle rechten voorbehouden.
Let op: Dit artikel is het resultaat van regelmatige en lange reflectie over deze materie, aangevuld met mijn ervaringen met hoogbegaafden. Met andere woorden, ik heb er veel tijd en energie in gestoken. Niets uit dit artikel mag daarom worden gereproduceerd zonder bronvermelding en auteur. Als je meer dan een enkele quote of inzicht wilt gebruiken, neem dan contact met me op voor toestemming.
Bronnen en literatuur
Gross, M. (2004). Exceptionally Gifted Children.
Harvey Sallin, J. (2020). High, Exceptional and Profound Giftedness.
Dabrowski, K. (1964). Theory of Positive Disintegration.
Kieboom & Venderickx (2017). Meer dan intelligent.
Castenmiller, K. (2025). De Onderwijstrilogie.
Van Mulligen, D.A. (2025). Je begaafdheid te gelde maken.
Castenmiller & Van Mulligen (2012). Geef je organisatie toekomst.
De Boer, M. & Pijl, L. (2016). Het Delphi-model voor hoogbegaafdheid.
Moderatiedisclaimer
Het is fijn wanneer een blog goed ontvangen wordt en je een reactie achterlaat. Maar mocht daar dan weer geen commentaar op volgen, of wordt je reactie zelfs verwijderd, trek het je dan niet persoonlijk aan. Nieuwsgierig naar mijn moderatieprincipes? Dan kun je ze hier terugvinden. Bedankt voor je begrip!
